یارشاطر؛ خادم، دلسوز و تأثیرگذار- احمد مسجد جامعی*

تهران- ایرناپلاس-هیچ کتابخانه جدی در ایران نیست که کتاب‌هایی از بنگاه ترجمه و نشر کتاب در آن نباشد.

از سفرنامه ابن‌بطوطه گرفته تا ایلیاد و ادیسه هومر تا ایران در قرون نخستین اسلامی اشپولر و کارهایی درباره چهره ملل یا داستان‌های ملل یا سرگذشت بزرگان یا مجموعه ایران‌شناسی یا مجموعه متون زبان فارسی یا مجموعه تاریخ و فلسفه.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

این آثار بیشتر ترجمه است و سعی شده از آثار کلاسیک جهان به زبان‌های مهم باشد؛ انگلیسی، آلمانی، فرانسه، روسی و عربی. هر چند از زبان‌های چینی و اسپانیولی که عده قابل‌توجهی از مردم جهان بدان سخن می‌گویند چندان اثری به چشم نمی‌خورد. و در این کار از بزرگانی مانند جمال‌زاده، ذبیح‌اله، صفا، محمود صناعی، بدیع‌الزمان فروزانفر، احمد آرام، سید جعفر شهیدی، ایرج افشار، پرویز خانلری، احمد مهدوی دامغانی نه‌تنها مشورت که کتاب هم می‌گرفت.

این بخشی از کارنامه مدیریتی احسان یارشاطر در بنگاه ترجمه و نشر کتاب است که راه‌اندازی ویرایش حرفه‌ای و عقد قراردادهای تخصصی میان ناشر و مؤلف ازجمله آن‌هاست. به‌طوری که ویراستاران بزرگی مانند اسماعیل سعادت و احمد سمیعی گیلانی فعالیت حرفه‌ای خود را از این بنگاه شروع کردند. آن سال‌ها دسترسی به کتاب سایر کشورها آسان نبود و هنوز شبکه اطلاعات کتاب جای خود را باز نکرده بود. یارشاطر با ناشران مهم جهان تماس داشت و آثار آن‌ها را دریافت می‌کرد.

زمانی که قرار بود تاریخ ایران کمبریج نوشته و تدوین شود، یارشاطر مشاورت و مسئولیت سرپرستی بخشی از آن را عهده‌دار شد و این کار را به سامان رسانید. او استادان ایرانی را در تدوین مجلدات تاریخ ایران کمبریج به این کار دعوت کرد. کسانی همچون عبدالحسین زرین‌کوب، محمود صناعی، مرتضی مطهری، گیتی آذرپیک (در بخش معماری) و ذبیح‌الهو صفا. از کارهای مهم یارشاطر در تمدن ایرانی اسلامی چاپ اشارات و تنبیهات ابن‌سینا و همچنین پنج رساله از ابن‌سینا، در سلسله انتشارات انجمن آثار ملی به مناسبت هزاره شیخ‌الرئیس ابن‌سیناست. کتاب زبان‌ها و لهجه‌های ایرانی نیز از آثار مهم اوست. تمام این‌ها زمینه‌ساز دانشنامه ایرانیکا شد. بعدها برای تدوین دانشنامه‌ای به نام ایرانیکا همت گماشت. یارشاطر پیش‌ترها استاد دانشگاه کلمبیا بود و کار جدیدش را در همان‌جا پایه‌گذاری کرد. این کتاب تا پانزده جلد چاپ کاغذی شد و پس از آن به شکل آنلاین در فضای مجازی قرار گرفت. یارشاطر جزو نسل قبل بود، اما بسیار زود اهمیت فضای مجازی را شناخت. دانشنامه‌نویسی در ایران دست‌کم از زمان مصاحب شکلی کارشناسانه و جدی به خود گرفته بود. اما اوج آن در سال‌های پس از انقلاب اتفاق افتاد که چندین دانشنامه عمومی و تخصصی آغاز به کار کرد، مانند دانشنامه جهان اسلام، دانشنامه بزرگ اسلامی، فرهنگ‌نامه کودکان و نوجوانان، دانشنامه تشیع، دانشنامه ادب فارسی و دانشنامه دانش‌گستر.

یارشاطر در گسترش دانشنامه‌نویسی پس از انقلاب تأثیرگذار بود. این اثربخشی در پاره‌ای موارد از این جهت بود که چرا بایستی دانشنامه مربوط به ایران در آمریکا و به دست به‌اصطلاح «دیگران» نوشته شود. این هر چند ممکن است چندان به چشم نیاید، اما شاهد بوده‌ام که در مواردی از باب رقابت بسیار تأثیرگذار بود و البته این غیرت ملی و همت فرهنگی بسیار پسندیده است. بنابراین علاقه‌مندانی پرشور توانستند استادان و محققان ایرانی را در همین‌جا جمع کنند تا به‌جای آنکه آثارشان را در کتابی در آن‌سوی مرزها منتشر سازند، در همین سرزمین و با مدیرانی که عشق به وطن و زندگی در ایران را ترجیح می‌دهند تدوین کنند. من در سفری به آمریکا، یارشاطر را در همان کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه کلمبیا در نیویورک دیدم. کتابخانه‌ای که اسناد و آرشیوهای آن، چندان غنی بود که یافتن آن‌ها در ایران دست‌کم دشوار است. یارشاطر هر چند به این دانشنامه‌ها نقدهایی داشت ولی درمجموع، این حرکت را می‌پسندید. اما دانشنامه ایرانیکا وجه دیگری هم داشت و آن بار علمی مقالات و نوشته‌های آن بود که برخی از مقالات طولانی آن در کتاب‌هایی جداگانه در ایران ترجمه و منتشر شدند. مانند اقوام ایرانی یا لباس‌های ایرانی که به کوشش انتشارات امیرکبیر عرضه شد. برخی دایره‌المعارف‌ها نیز چنان‌که خود می‌نویسند عین مقالات ایرانیکا را ترجمه کردند و مطلب چندانی بر آن نیفزودند و در پای نوشته‌ها آوردند برگرفته از ایرانیکا. ایرانیکا نیز از برخی مقالات دانشنامه‌هایی که در ایران در دست تدوین‌اند عیناً استفاده می‌کند و پای آن‌هم مآخذ را یاد می‌کند. به‌نحوی که برای برخی دایره‌المعارف‌ها کلمه اختصاری تعریف کرده است. به هر حال، به‌رغم نقدهایی که به یارشاطر وارد است او بیش از هفتاد سال به زبان فارسی خدمت کرد و علاوه‌بر آن، نهادی به نام دانشنامه ایرانیکا را به یادگار گذاشت.

*وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی

منبع: ایرنا

کلیدواژه: فرهنگي احسان يارشاطر احمد مسجد جامعي

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۰۵۷۲۲۹۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

شهید مقصودی معلمی دلسوز و وظیفه شناس بودند

محسن صیفی کار در گفتگو با خبرنگار مهر، گفت: شهید مقصودی پس از فارغ التحصیلی از این دانشگاه به مدت سه سال در دبیرستان‌های همدان به تدریس درس ریاضی پرداخت، او یک سال آخر خدمت را در سمت معاون آموزش و پرورش استان همدان مشغول بود، در سال ۱۳۴۷ ازدواج کرد و حاصل این ازدواج دو دختر و یک پسر است.

وی با اشاره به اینکه شهید مقصودی از معلمان و مدیران برجسته در آموزش و پرورش استان همدان در دهه ۶۰ بودند افزود: بعد از سال ۶۰ مدیر کل آموزش و پرورش همدان دکتر سید کاظم اکرمی که یک دوره هم وزیر آموزش و پرورش بودند، شهید مقصودی را به عنوان معاون آموزشی خود انتخاب می‌کنند که بسیار انتخاب شایسته ای بوده است.

وی با بیان اینکه شهید مقصودی دبیر ریاضی در مدارس اطراف همدان و بعد هم در دبیرستان این سینا بودند اظهار کرد: ایشان بعد از اینکه مسؤلیت معاونت آموزش و پرورش استان همدان را می‌گیرند منشأ بعضی از تحولات خیلی خوب و مؤثر در همان زمان در آموزش و پرورش همدان بودند.

وی با اشاره به اینکه در آذرماه سال ۶۰ آقای مقصودی را در محله‌ی آقا جانی بیگ تقریباً همان نزدیک مسجد و سقاخانه آقا جانی بیگ توسط موتور سوارها داخل ماشین شخصی همراه با معاون خود که به سمت اداره آموزش و پرورش در حرکت بودند به رگبار بستند و شهادت می‌رسانند افزود: تا مدت‌ها پرونده ایشان مفتوح بوده وتا این اواخر هم تصور بر این بود که سازمان مجاهدین خلق ایشان را به شهادت رساندند چون خودشان گفته بودند که ما این کار را انجام دادیم.

وی افزود: با توجه به پژوهشی که بنده در سال ۱۴۰۱ انجام دادم یک پژوهش مفصل دوساله ای که به نگارش هم در آمده با اسناد به روزی که از مجموعه‌های امنیتی‌ها جمع آوری کرده بودند، موفق به نوشتن کتابی با نام " جشن تولد در بازداشتگاه "شدم البته یک رمان سیاسی تاریخی که مستندات آن بر ا ساس مطالعه زیاد، ابعاد قضیه و اسناد را بررسی کردیم و مشخص شد که ضارب آقای مقصودی در همدان گروه فرقان بوده است.

صیفی کار با بیان اینکه در سال ۵۷ ،۵۸ یک گروهکی تشکیل شد به نام گروهک فرقان که رئیس آن اکبر گودرزی یک بچه طلبه‌ای که افکار انتقادی و تفکرات دوگانه‌ای داشت افزود: این گروهک، شهید قرنی, شهید مطهری، شهید مفتح، آیت الله خامنه ای را ترور کردند، همه فکر می‌کنند شهید مطهری را منافقین ترور کردند در صورتی که آنها را گروهک‌های فرقان به شهادت رساندند و یک ضربه سنگینی به اسلام زده شد.

وی تصریح کرد: افراد این گروهک را دستگیر و اعدام کردند ولی ته مانده‌های اینها هنوز بودند و آمدند یک گروه هواداران فرقان در تبریز و همدان تشکیل دادند، این گروهک در همدان اولین گزینه یعنی شهید مقصودی را ترور و به شهادت رساندند.

وی با بیان اینکه ایشان اخلاق را سرلوحه زندگی خود داشت افزود: شهید مقصودی شخصیتی انقلابی، انسانی ساده، سیاست دان و سیاست مدار، شخصیتی که اصلاً جایگاه سیاسی نداشته و بسیار معلم متدین و اهل فکر و برنامه بودند وایشان می‌خواستند آموزش و پرورش را در استان همدان متحول کنند و خیلی تأثیر گذار بوده است.

وی با اشاره به اینکه سال‌های سال این پرونده مغفول مانده بود و معلوم نبود که ایشان را چه کسانی ترور کرده بودند افزود: با این کتاب که البته هنوز رونمایی نشده، آقای مقصودی را آنها ترور و به شهادت رساندند و یک ضایعه‌ای برای استان همدان بود.

وی در ادامه به شخصیت شهید مقصودی اشاره کرد و افزود: ایشان یک انسان وظیفه شناس، متعهد، منظم، انقلابی، دوستدار امام، دانشور و دانش دوست و در رشته خود متخصص و باسواد، خیلی دلسوز و همراه و در خانواده هم همسری مهربان و پدری وظیفه شناس بودند.

این پژوهشگر همدانی گفت: شهید مقصودی و خانواده‌اش از سوی منافقین با تماس‌های مکرر، به مرگ تهدید می‌شدند ،۲ الی ۳ بار داخل منزلشان نارنجک‌های دست ساز انداخته بودند، تا این حد آقای مقصودی یک چهره ارزشمند و درجه یک در همدان بودند که در صدد آسیب به ایشان بودند، در آخر ایشان را به شهادت رساندند.

وی با اشاره به اینکه وصیت نامه ایشان یک وصیت نامه عجیب بوده و بزرگی این مرد را در همان وصیت نامه کوتاهش می‌توان دید بیان کرد: ایشان خودشان پیش بینی می‌کنند و می‌گویند که من را منافقین ترور و شهید خواهند کرد، این یعنی پیش بینی شهید مقصودی از آینده خود را داشته و به فیض شهادت نائل می‌شود ولی ایشان همچنان شهید گمنامی در همدان است.

وی با بیان اینکه در رابطه با شهید مقصودی در همدان یک کار پژوهشی و بایسته در مورد ایشان انجام نشده است افزود: امیدوارم این کتاب یک مقداری ایشان را معرفی کند، در آن کتاب بنده خواستم ابعاد سیاسی و موضوع گروهک‌های سیاسی را که در همدان بودند همچون گروه هک‌های فرقان و حدید که در همدان با هم ارتباط داشتند و در یک برنامه‌ای ایشان را به شهادت رساندند داشته باشیم.

وی تصریح کرد: در دهه‌ی ۶۰ گروه فرقان و حدید متفاوت بودند ولی نتیجه کارشان یکی بود اینها می‌خواستند به جمهوری اسلامی ضربه بزنند ویکی از ضربه‌های آنها حذف فیزیکی شخصیت‌ها بود که در سال ۵۹ تا ۶۰ یک موج عظیمی از ترور در کشور راه افتاد، آنها نخست وزیر، رئیس جمهور، رئیس قوه قضائیه را به شهادت رساندند در واقع هدف آنها ارکان نظام جمهوری اسلامی بود.

صیفی کار ادامه داد: سازمان منافقین خلق هر کسی را که شکل و شمایل حزب الهی داشتند، یا بعضی‌ها را به خاطر اینکه عکس امام را زده بودند در مغازه‌هایشان یا ریش داشتند و در نماز جمعه شرکت می‌کردند ترور می‌کردند در واقع شهید مقصودی یکی از این شخصیت‌ها بود و یک شخصیت تأثیر گذار در همدان و در آموزش و پرورش بودند.

وی افزود: این گروه‌ها ریشه اصلی، معنوی و فکری همان التقاطی که عرض کردم را نتوانستند تفکیک کنند آنها یک اعتقاد خوارجی داشتند و آدم‌های جاهل و مؤمنین متمسک جاهل و احمق یعنی آدم‌هایی که نمی‌توانستند تشخیص درستی از واقعیت‌ها و حقایق بدهند، هواخواهی، دنیا طلبی و سهم خواهی اینها بر اساس خواسته‌هایی که می‌خواستند ولی به آن نرسیدند، بر اساس همان عقده‌های روانی که داشتند آمدند و تعدادی را ترور کردند، در استان همدان قرعه به نام شهید مقصودی افتاد و سه نفر را در همدان ترور و به شهادت رساندند، مهره اصلی که با هدف و برنامه بود شهید مقصودی بودند چون شخصیت ایشان یک شخصیت تأثیر گذار در استان همدان بود.

کد خبر 6097596